نگاهی عمیق به نقش خلاقانه تدوین در شکل‌دهی به روایت روانشناسانه و فلسفی فیلم مرجان

فیلم «مرجان»، ساخته‌ی سید میلاد بنی‌طبا، اثری اجتماعی با درون‌مایه‌ای ملتهب درباره خشونت پنهان علیه زنان است. این فیلم نه‌فقط از حیث مضمون که از نظر ساختار روایی و فرم تدوین، نمونه‌ای قابل تأمل در سینمای مستقل ایران به‌شمار می‌آید. نقش تدوین در «مرجان» فراتر از چسباندن نماها و تنظیم ریتم روایت است؛ در این اثر، تدوین به‌مثابه یک کنش خلاقانه و هنری، هسته‌ی حیاتی شکل‌گیری درام و خلق هم‌ذات‌پنداری با شخصیت اصلی محسوب می‌شود. تدوینگر این فیلم، منوچهر صانعی، با نگاهی فلسفی و روانشناسانه، ساختاری منسجم، دقیق و اثرگذار برای فیلم طراحی کرده است.

یکی از ویژگی‌های برجسته تدوین در «مرجان» آن است که برخلاف بسیاری از آثار اجتماعی که به ریتم خطی و سکانس‌های تکراری متکی‌اند، تدوین این فیلم بر پایه‌ی خلق کشمکش و تعلیق پیش می‌رود. صانعی در چندین نشست تخصصی تأکید کرده است که تدوین را نه فقط ابزاری برای تنظیم ریتم، بلکه عاملی خلاقانه برای شکل‌دهی ساختار دراماتیک اثر می‌داند. این نگاه فلسفی و هنری به تدوین باعث می‌شود این فرآیند فنی به یک زبان بصری تبدیل شود که روایت را عمیق‌تر و چندلایه‌تر می‌کند.

فیلم با بهره‌گیری از برش‌های نرم، جابه‌جایی‌های زمانی غیرمستقیم و حذف توضیح‌های اضافه، مخاطب را در فضای ذهنی و روانی مرجان فرو می‌برد. دستاورد مهم این تدوین خلاقانه آن است که تماشاگر نه از طریق دیالوگ یا رویدادهای آشکار، بلکه با تجربه‌ای احساسی و روانشناسانه، خشونت ساختاری علیه شخصیت اصلی را حس می‌کند. نقطه اوج این نوع تدوین در سکانس فرار مرجان از مراسم ازدواج اجباری نمود می‌یابد؛ جایی که برش‌های سریع، سکوت سنگین و حذف برخی نماهای مستقیم، تنش را به سطحی درونی‌تر منتقل می‌کند.

در تدوین «مرجان» هماهنگی خلاقانه‌ای میان فرم تدوینی و محتوای اجتماعی شکل گرفته است. تدوین نه‌تنها تجربه زنانه خشونت را منتقل می‌کند، بلکه ابزار اصلی تبدیل مسئله‌ای اجتماعی به درامی درونی و روانشناختی است. پرهیز از تصاویر کلیشه‌ای، حذف خطابه‌های اخلاقی و تمرکز بر روایت بصری، فیلم را از دام شعارزدگی رها می‌سازد و این موفقیت در وهله اول به نگاه خلاقانه و فلسفی تدوینگر بازمی‌گردد.

در شرایطی که بسیاری از آثار اجتماعی ایران با موانع نظارتی و ممیزی مواجه‌اند، منوچهر صانعی تأکید کرده که دخالت‌های بیرونی در روند تدوین «مرجان» حداقلی بوده است. این آزادی نسبی به تدوینگر فرصت داده تا روایت را به شکل انسانی، بی‌واسطه و متعهدانه طراحی کند؛ امتیازی که در فضای سینمای مستقل امروز ایران نادر است.

تدوین در «مرجان» نه‌تنها مکمل روایت بلکه نیروی محرکه آن است. منوچهر صانعی توانسته با بهره‌گیری از زبان خلاق تدوین، لایه‌های روانی و فلسفی داستان را به شکلی هنرمندانه بازآفرینی کند. این فیلم نمونه‌ای بارز است که در سینمای اندیشمند، تدوین می‌تواند هم‌سنگ فیلمنامه و کارگردانی در شکل‌گیری هویت اثر نقش داشته باشد. در دورانی که سینمای اجتماعی گاه به تکرار و سطحی‌نگری می‌لغزد، «مرجان» با تدوینی دقیق و متعهد، مسیری تازه پیش روی فیلمسازان مستقل ایرانی می‌گذارد.